Jak zbudowany jest układ nerwowy?

Układ nerwowy człowieka jest jednym z najistotniejszych dla życia systemem, który na drodze skomplikowanych procesów biochemicznych kontroluje funkcjonowanie m. in. serca i mięśni oddechowych. Najprościej ujmując jest to centrum dowodzenia organizmu, sterujące pracą wszystkich narządów poprzez wysyłanie do nich określonych impulsów, co powoduje odpowiednią reakcję na działający bodziec.

Neurony

Podstawową jednostką strukturalną układu nerwowego jest neuron, czyli komórka nerwowa. Jest on zbudowany z ciała komórkowego od którego odchodzą krótkie wypustki zwane dendrytami oraz jedna długa – akson, co schematycznie przypomina drzewko. Zadaniem dendrytów jest odbiór bodźców i ich przekazywanie do ciała komórkowego, które komasuje docierające tam bodźce. Akson (neuryt) jest najdłuższym dendrytem. Przekazuje impuls nerwowy z ciała komórkowego do kolejnego neuronu bądź też komórki mięśniowej lub gruczołu. Na jego długości rozmieszczone są utworzone z glikolipidów osłonki mielinowe, które stanowią ochronę mechaniczną, izolację aksonów, a także przyspieszają przekazywanie impulsów elektrycznych. Miejsca połączeń między poszczególnymi neuronami nazywamy synapsami.

Podział układu nerwowego

Ze względu na topografię, układ nerwowy dzielimy na ośrodkowy i obwodowy. Układ ośrodkowy składa się z mózgowia oraz rdzenia kręgowego, natomiast obwodowy – z nerwów czaszkowych i rdzeniowych. Układ obwodowy odbiera bodźce i przekazuje impulsy między układem ośrodkowym, a narządami. Tworzą go części: współczulna i przywspółczulna.

Ośrodkowy układ nerwowy

Mózgowie to istotna część układu ośrodkowego, która znajduje się w czaszce i jest otoczona oponami: twardą, pajęczą i miękką. Ich zadaniem jest m.in. ochrona mózgu przed urazami. Od zewnętrznej strony mózgowie okrywa kora, powstała z istoty szarej, którą tworzą skupiska ciał komórek nerwowych, a wypełnione jest istotą białą składającą się z wypustek neuronów istoty szarej. Jego powierzchnia jest mocno pofałdowana, co jest widoczne jako liczne zakręty mózgu. Mózgowie dzielimy na następujące obszary:

• kresomózgowie – utworzone przez dwie półkule i spoidła, zawiera m.in. hipokamp, jądra podstawne i komory boczne, w których krąży płyn mózgowo-rdzeniowy; kontroluje większość funkcji intelektualnych i ruchowych; kora mózgu podzielona jest na płaty:
  • czołowy – w którym znajduje się ośrodek ruchów dowolnych, emocji, procesów poznawczych, zachowania,
  • ciemieniowe – odpowiadające za prawidłowe odczuwanie temperatury, bólu; orientację przestrzenną, ruchy celowe, rozumienie pojęć abstrakcyjnych, symboli,
  • skroniowe – ośrodek mowy i słuchu,
  • potyliczny – ośrodek wzroku.

Półkula prawa mózgu kontroluje procesy twórcze i zdolności artystyczne. Półkula lewa przeciwnie – myślenie logiczne niezbędne do nauki przedmiotów ścisłych.

• międzymózgowie – zawiera wzgórzomózgowie, niskowzgórze i podwzgórze; których zadaniem jest regulowanie metabolizmu, wydzielanie hormonów przysadkowych i melatoniny, a także gromadzenie informacji czuciowych i ruchowych oraz funkcjonowanie autonomicznego układu nerwowego,
  

  ---

• śródmózgowie – zlokalizowane w centrum mózgu, znajduje się w nim wodociąg mózgu, gdzie wytwarzany jest płyn mózgowo-rdzeniowy,
  

  ---

• móżdżek – składa się z dwóch półkul, połączonych tzw. robakiem, jest odpowiedzialny za koordynację ruchów i utrzymanie równowagi,
  

  ---

• rdzeń przedłużony – jest to struktura łącząca mózg z rdzeniem kręgowym, a znajdują się w niej ważne ośrodki: oddechowy, krążenia, termoregulacji, ruchowy, naczynioruchowy, połykania i inne; jego uszkodzenie jest stanem zagrożenia życia.
  

  ---

Rdzeń kręgowy również stanowi część ośrodkowego układu nerwowego. Łączy się z mózgiem za pomocą rdzenia przedłużonego i otoczony jest oponami mózgowo-rdzeniowymi. Przebiega przez kanał kręgowy kręgosłupa i dzieli się na tożsame odcinki: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i guziczny. Człowiek posiada 31 segmentów rdzenia: 8 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych i 1 guziczny. Od każdego segmentu odchodzą korzenie nerwowe. Zanim jednak korzenie “opuszczą” kręgi – łączą się odpowiednio: przedni z tylnym, tworząc nerw rdzeniowy. Ich zadaniem jest unerwienie całego organizmu. Rozmieszczenie istoty białej i szarej w rdzeniu kręgowym jest odwrócone – istota szara jest otoczona białą. Rdzeń kręgowy przekazuje impulsy nerwowe z mózgu do reszty ciała i odwrotnie.

Obwodowy układ nerwowy

Jest utworzony przez zwoje nerwowe, nerwy czaszkowe, rdzeniowe, autonomiczne, a także zakończenia nerwowe. Zadaniem układu obwodowego jest odbieranie i przekazywanie impulsów nerwowych między ośrodkowym układem, a każdą tkanką i narządem. Nerwy obwodowe zawierają włókna somatyczne i autonomiczne. Włókna somatyczne posiadają komponenty czuciowe i ruchowe – zatem są odpowiedzialne za przekazywanie impulsów od receptorów do ośrodków, mięśni i gruczołów. Włókna autonomiczne przekazują impulsy między ośrodkowym układem nerwowym, a narządami wewnętrznymi.

Nerwy czaszkowe

Wyróżniamy 12 par nerwów czaszkowych, czyli takich, które odchodzą jako pojedynczy pień lub pęczki od mózgowia. Odpowiadają za odbieranie wrażeń zmysłowych, pracę gruczołów np. ślinowych i funkcjonowanie określonych mięśni. Oznaczane są cyframi rzymskimi:

I Nerw węchowy (n. olfactorius)

II Nerw wzrokowy (n. opticus)

III Nerw okoruchowy (n. oculomotorius)

IV Nerw bloczkowy (n. trochlearis)

V Nerw trójdzielny(n. trigeminius)

VI Nerw odwodzący (n. abducens)

VII Nerw twarzowy (n. facialis)

VIII Nerw przedsionkowo-ślimakowy (n. vestibulocochlearis)

IX Nerw językowo-gardłowy (n. glossopharyngeus)

X Nerw błędny (n. vagus)

XI Nerw dodatkowy (n. accessorius)

XII Nerw podjęzykowy (n. hypoglossus)

Znany jest jeszcze XIII nerw czaszkowy – opisany jako nerw końcowy (n. terminalis). Jest bardzo małych rozmiarów i odpowiada za odbiór feromonów. Nie został jednak włączony do “starej” systematyki.

Nerwy rdzeniowe

Nerwy rdzeniowe odchodzą od rdzenia kręgowego, a kanał kręgowy opuszczają przez otwory międzykręgowe. Od każdego segmentu rdzenia odchodzi jedna para nerwów rdzeniowych – oznacza to, że mamy ich 31. Z gałęzi przednich segmentów odcinka szyjnego tworzy się splot szyjny i ramienny. Nerwy z odcinka piersiowego unerwiają klatkę piersiową nerwami międzyżebrowymi. Gałęzie przednie nerwów odcinka lędźwiowego budują tożsamy splot. Natomiast gałęzie krzyżowe, ostatnie lędźwiowe i jedna guziczna łączą się w sieć nerwową zwaną splotem krzyżowym. Od każdych splotów odchodzą nerwy zaopatrujące mięśnie szkieletowe.

Układ somatyczny i autonomiczny

Jak wspomniano wcześniej, obwodowy układ nerwowy dzielimy na somatyczny i autonomiczny. Układ somatyczny odpowiada za unerwienie i funkcjonowanie m.in. mięśni szkieletowych i jego praca jest w dużej części świadoma, zależna od naszej woli. Autonomiczny układ nerwowy unerwia narządy wewnętrzne i warunkuje ich pracę. Jest niezależny od naszej woli, ponieważ zapewnia takie czynności jak np. bicie serca, ruchy jelit, wydzielanie śliny, rozszerzanie lub zwężanie oskrzeli, czy też aktywność źrenic.

Układ autonomiczny dzielimy na współczulny, zwany sympatycznym, o działaniu pobudzającym; oraz przywspółczulny, czyli parasympatyczny, który charakteryzuje działanie hamujące. Każdy narząd jest unerwiony przez obydwa układy. Ich funkcjonowanie wzajemnie się uzupełnia. Warto wiedzieć, że w sytuacjach stresowych dominuje pobudzenie układu współczulnego, przez co np. przyspiesza akcję serca.